در این مقاله از وبلاگ ترجمه تخصصی ایرانیان به بررسی برخی از متداول ترین چالش ها و مشکلات ترجمه خواهیم پرداخت.
به طور عام ترجمه نیازمند یک درک عمیق و درستی از دستور زبان و آداب فرهنگی و اجتماعی است. مترجمان باید قوانین و قواعد دستوری زبان و عادت و رفتارهای فرهنگی افرادی که به آن صحبت می کنند را بشناسند. شناخت احساسات و عواطف در انتقال مفاهیم بسیار مهم بوده و حتی متخصصان با تجربه با احساساتی مانند سردرگمی و ناامیدی، ترس و وحشت و خوشحالش و شادمانی آشنا هستند و می توانند در ترجمه متون از آن بهره بگیرند.در این قسمت به برخی از چالش ها و مشکلات ترجمه که پیش روی هر مترجمی قرار دارد اشاره میشود.
برخی از چالش ها و مشکلات رایج ترجمه
در این مقاله به برخی از چالش ها و مشکلات رایج در ترجمه اشاره می شود. بدون شک هنر ترجمه نیازمند دقت توجهی بیش از این است و این موارد صرفا مطالب کلی و متداول هستند.
اختلاف در ساختارهای زبانی
هر زبان با یک ساختار به خصوص تعریف شده است. ساختارهای زبانی جزو بنیادی ترین مباحث و قواعد دستوری هستند. میزان پیچیدگی این چارچوب و ساختار به طور مستقیم به دشواری ترجمه مرتبط می باشد.
برای درک بهتر ساختارهای زبانی و مشکلاتی که در ترجمه پیش می آید،بهتر استساختارهای زبانی در سه زبان انگلیسی، فارسی و عربی را با یکدیگر مقایسه کنیم. یک جمله ساده به زبان انگلیسی معمولا به ترتیب دارای یک فاعل، فعل و مفعول است. اما هر زبانی این ساختار را ندارد. در زبان فارسی معمولا ترتیب قرارگیری اجزای جمله به این شکل است: ابتدا فاعل، سپس مفعول و در انتها فعل. در زبان عربی، ضمایر مفعولی قسمتی از فعل را تشکیل میدهند و با فعل می آیند.
به عنوان یک نتیجه، مترجم اغلب مجبور به اضافه کردن، حذف، و جابجایی کلمات متن اصلی بوده تا بتواند به صورت موثر و کارا با زبان مقصد ارتباط برقرار کند. یکی از معیارهای مهم در ترجمه متون مختلف، میزان انتقال مفاهیم متن است. زمانی شما می توانید مفهومی را انتقال دهید که یک جمله را درک کنید و سپس آن را ترجمه نمایید. برای درک بهتر مقاله ” تکامل زبانهای ترجمه ” را مطالعه بفرمایید.
عبارات و اصطلاحات
اصطلاحات مجموعه ای از کلمات هستند که معنی منحصر به فردی داشته و یک مفهوم، شی یا کمیت خاصی را توضیح میدهند. مهم ترین مشکل ترجمه این عبارات این است که معنای این عبارات عجیب و غریب را نمی توان با تعاریف الفبایی کلمات موجود در آن پیش بینی کرد.
بسیاری از محققان زبان شناسی بر این باورند که اصطلاحات سخت ترین موارد در ترجمه هستند. اشتباه در ترجمه اصطلاحات به طور معمول به عنوان یکی از مشکلات ترجمه ماشینی ذکر می شود، که هرگز به طور کامل حل نمی شود.
یکی از مشکلات ترجمه متون تخصصی، وجود اصطلاحات وعبارات تخصصی در متن است. در بسیاری از رشته های دانشگاهی، درسی سه واحدی با عنوان زبان تخصصی تدریس میشود. علت این مسئله این است که برخی از اصطلاحات و عبارات در رشته های متفاوت، معنا و مفهوم خاصی دارند. همین مسئله موجب میشود مترجم غیرتخصصی در برابر متون تخصصی مانند ترجمه مقاله با چالش های زیادی روبرو باشد.
کلمات مرکب
کلمات مرکب از ترکیب دو یا چند کلمه با هم تشکیل می شوند، اما معنای کلی کلمه مرکب ممکن است معنی کلمات جزء آن منعکس ننماید و در بسیاری از موارد معنایی به طور کلی متفاوت داشته باشد.. معمولا کلمات مرکب را می توان در سه گروه جای داد:
- گروه اول کلمات ترکیبی دقیقا همان چیزی است که آنها را تشکیل داده است: کلماتی مانند Airport ،seashoreو crosswalk معایی مشابه اجزای تشکیل دهنده خود دارند.
- گروه دوم کلمات ترکیبی معنای مشابه یکی از اجزای تشکیل دهنده دارند. مثلا کلمه bookworm
- دسته سوم کلمات ترکیبی معانی دارند که هیچ ارتباطی با معانی کلمات تشکیل دهنده عبارت ندارند. به عنوان مثال، “deadline” در زبان انگلیسی به زمان نهایی قابل قبول برای دریافت یا ارائه چیزی اشاره دارد. این هیچ ارتباطی با کلمه dead به معنای مرگ یا line به معنای خط ندارد. مثال دیگر کلمه “butterfly” نه یک fly (پرواز) است و نه butter (کره) است بلکه به معنی پروانه است. این کلمات برای کسانی که با زبان انگلیسی سخن می گویند بسیار متداول و به دور از هر گونه ابهام است ولی برای یک مترجم غیرحرفه ای می تواند سبب بروز اشکالات اساسی در ترجمه باشد.
ترجمه افعال دو کلمه ای
گاهی اوقات یک فعل و حرف اضافه با یکدیگر به کار می روند و معنایی کامملا متفاوت نسبت به زمانی دارند که ره کدام جداگانه مورد استفاده قرار می گیرند. البته معمولا در زبان انگلیسی رسمی کمتر از افعال دو کلمه ای استفاده می شود و افعال دو کلمه ای بیشتر در انگلیسی غیررسمی رایج است. کلماتی مانند Look up close up break in از این دسته اند. نکته ای که در ترجمه این افعال باید مورد توجه قرار گیرد، مکان استفاده و نحوه تشخیص آن ها در جمله است. ب برخی از این افعال اصطلاحا جداشدنی میگویند، یعنی کلمه ای می تواند بین دو قسمت قرار گیرد. در این موارد تشخیص فعل دو کلمه می تواند ترجم غیرحرفه ای را گمراه کند.
معانی متعدد یک کلمه
یک کلمه ممکن است بسته به جایی که قرار گرفته است و چگونگی استفاده از آن در یک جمله معنی متفاتی بدهد. این پدیده معمولا یکی از دو شکل زیر است.
- شکل اول شامل کلماتی است که هم آوا هستند: مانند جمله ( Scale the fish before weighing it on the scale)، که شکل ظاهری و نحوه خواندن به صورت یکسان است اما ترجمه متفاوتی دارند.
- دسته بعدی کلماتی هستند که املا و شکل نوشتاری یکسان دارند ولی تلفظ و صدای متفاوت، موجب تغییر در ترجمه آن ها می شود.به عنوان مثال من سوار کردن جاده باد می وزد در یک روز باد می وزد)، که نگاه به طور یکسان اما تعریف شده و تلفظ متفاوت وجود دارد. به عنوان مثال: I drove down the windy road on a windy day
طعنه ها و عبارات کنایه آمیز
طعنه سبک تند و تلخی از بیان است که معمولا مفهمومی متضاد از ترجمه تحت اللفظی آن عبارت دارد. طعنه اغلب معنای آن زمانی که کلمه به کلمه به زبان دیگری ترجمه و اغلب می تواند باعث سوء تفاهم تاسف از دست می دهد.
یکی از قسمت هایی که ترجه عبارت کنایه آمیز با دقت بیشتری باید انجام گیرد، رمان های گفتگو محور است. در این متون بایستی یک مترجم حرفه ای کنایه را تشخیص داده و عبارتی جایگزین در زبان مقصد به کار ببرد. زیرا همان طور که اشاره شد، عبارات کنایه آمیز را نمیتوان به صورت تحت اللفظی ترجمه نمود.
نتیجه گیری
در این مقاله سعی شد برخی از مشکلات متداول و ابتدایی در ترجمه انگلیسی به فارسی بیان شود. بدون شک این موارد تنها چالش های موجود نبوده و یک مترجم با چالش های متعددی رو برو خواهد بود. گاهی اوقات اشتباهات کوچکی سبب مشکلات بزرگی می شوند برای مطالعه بیشتر در این زمینه مقاله ” مشکلات بزرگ ناشی از اشتباهات کوچک ترجمه ” را مطالعه بفرمایید. موارد ذکر شده تنها مربوط به متون عمومی بود و باید متذکر شد مترجم در برخورد با برخی از متون علمی و تخصصی مانند ترجمه متن تخصصی و ترجمه مقالات تخصصی با چالش های متفاوتی مواجه است که در مقالات بعدی به آن ها اشاره می شود.